کمردرد شایع ترین مساله اسکلتی عضلانی و یک عارضه ی بسیار شایع در جمعیت کل جهان می باشد که حدود 75 درصد افراد در طول زندگی خود آن را تجربه می کنند و در همه گروه های سنی از خردسال تا مسن رخ می دهد و رایج ترین آسیب شغلی است [1-4]. کمردرد یک بیماری نیست، یک علامت است که می تواند از ناهنجاری ها و اختلالات شناخته شده یا ناشناخته و یا از بیماری ایجاد شود [2]. با وجود فراوانی در تنوع روش های درمانی، ناتوانی ناشی از کمردرد و جمعیت افراد مبتلا افزایش پیدا کرده است [5].

نکته قابل توجه این است که بیش از 85 درصد کمر دردها هیچ علت آناتومیکی ای ندارند و دیسک، تنگی کانال نخاعی، عفونت، شکستگی و … فقط علت 15 درصد از موارد کمردرد هست [2]. به این اکثریت موارد کمردرد که هیچ مکانیسم پاتوآناتومیک مشخصی برای شناسایی علت شان وجود ندارد کمردرد غیر اختصاصیمی گویند. این در حالی است که متاسفانه هنوز در جامعه ما علت اکثر کمردرد ها بیرون زدگی دیسک معرفی می شود.

این واقعیت که بیشتر موارد کمردرد علت آناتومیک مثل بیرون زدگی دیسک ندارد آیا به معنی این است که بیشتر کمردرد ها بدون علت ایجاد می شوند؟!

خیر، قطعا اینطور نیست. کلیدِ پاسخ این سوال و سوالات بی شمار دیگر در دردهای اسکلتی-عضلانی “اختلالات کنترل حرکتی” است.

اختلالات کنترل حرکتی که به عنوان علت اکثر دردهای اسکلتی عضلانی مطرح می شود یعنی عوامل زیادی باعث می شوند ریتم نرمال حرکتی مختل شود و فشارهای غیرنرمال به برخی بافت ها وارد کند و نهایتا درد و التهاب ایجاد کند. ولی متاسفانه عمدتا علت درد همان بافت آناتومیک ملتهب معرفی می شود، درحالیکه علت آن چیزی است که باعث التهاب در آن بافت شده است نه خود بافت ملتهب!

به عنوان مثال فرض کنید خانم خانه داری به تدریج کمردرد گرفته، تشخیص “گرفتگی عضلانی” برایش گذاشته می شود و برای درمان از داروهای ضدالتهاب و شل کننده عضلانی استفاده می شود ولی پس از مدتی درد برمی گردد، چرا؟! به دلیل اینکه علت درد برطرف نشده است؛ علت درد، اختلال کنترل حرکتی ای است که باعث آن گرفتگی عضلانی شده و اگر اصلاح نشود ممکن است مجدد درد عود کند و حتی درد مزمن شود.

بنابراین علت بسیاری از دردهای اسکلتی-عضلانی، اختلالات کنترل حرکتی هستند. اختلالات کنترل حرکتی یعنی عوامل زیادی باعث می شوند حرکت نرمال دچار اختلال شود و این اختلالات حرکتی می توانند باعث فشار روی بعضی بافت های بدن مثل دیسک شده و ایجاد درد و التهاب کنند و تا این اختلالات حرکتی اصلاح نشوند در اکثر موارد درمان کامل و ماندگاری صورت نمی گیرد.

البته بدیهی است این به معنای عدم استفاده از دارو و یا سایر درمان ها نیست و اتفاقا وقتی برای درمان از یک کارگروهی هماهنگ شامل متخصصین و فیزیوتراپیست ها و حتی روانشناسان استفاده شود حداکثر نتیجه حاصل می شود.

فیزیوتراپیست ها با ارزیابی های دقیق، اختلالات حرکتی ای که باعث فشار مثلا روی دیسک شده را پیدا می کنند و با تمرین درمانی و سایر مدالیتی ها سعی در کاهش فشار از روی آن بافت می کنند و زمانیکه ریتم حرکتی فرد اصلاح شود، علایم بهبود می یابند و برای فرد درمان ماندگارتری صورت می گیرد.

نقش ام آر ای در تشخیص علت کمردرد

بسیاری از افراد سالم (حدود 65 درصد) چنانچه ام آر ای بگیرند در عکس درجاتی از بیرون زدگی دیسک کمر مشاهده خواهد شد [6] ولی این افراد سالم و بدون علامت هستند پس نمی توان لزوما مشاهده هر فتق دیسکی را در عکس، عامل کمردرد دانست. این بدین معناست که اگر در MRI فردی با کمردرد بیرون زدگی دیسک مشاهده شد لزوما نمی توان گفت علت درد دیسک است. بنابراین بسیاری از افرادی که گمان می کنند کمردردشان به علت دیسک است ممکن است در اشتباه باشند.

امروز تقریبا اتفاق وجود دارد که تجویز ام آر ای در گام نخست برای تشخیص علت کمردرد هایی که احتمال وجود یک پاتولوژی خطرناک وجود ندارند، غیرضروری و حتی مضر است چراکه هم ممکن است پزشک را گمراه کند، هم باعث درگیری ذهنی زیاد بیمار شود (که من دیسک دارم) و هم ایجاد هزینه برای بیمار کند [7, 8]. همچنین نکته قابل توجه این است که فتق دیسک کمر با تست های کلینیکی اکثرا قابل تشخیص است و اصلا احتیاجی به ام آر ای نیست.

چه زمانی کمردرد و فتق دیسک نیاز به جراحی دارد؟

١- فشار زیاد روی خود نخاع: (که یکی از نشانه های آن بی اختیاری ادرار یا مدفوع است که در صورت چنین علائمی نیاز به جراحی اورژانسی است)

٢- فلج یا ضعف شدید عضلات

٣- درد ناتوان کننده ای که به هیچ درمان دارویی جواب ندهد.

4- علایم رادیکولوپاتی ماندگار که حداقل ٤ هفته با درمان غیرجراحی مناسب بهبود نیابد.

علائم رادیکولار یعنی نشانه های فشار روی ریشه ی عصبی خاص، شامل درد، اختلال حس و حرکت مربوط به آن ریشه ی عصبی در اندام [9].

بنابراین حتی در صورت مشاهده فتق دیسکی که فشار روی ریشه عصبی وارد کرده است، در صورتی که علائم بالا موجود نباشند نیاز به جراحی نیست و مناسب ترین درمان با صلاحدید پزشک، فیزیوتراپی است.

منابع: